Bài thuốc nam trị ho
Trong kho tàng y học truyền thống Việt Nam, bài thuốc Nam trị ho giữ vị trí hết sức quan trọng. Chứng ho (Khái thấu) là biểu hiện bệnh lý thường gặp ở cả trẻ em lẫn người lớn, liên quan mật thiết đến cảm mạo, ngoại tà xâm nhập hoặc rối loạn chức năng tạng Phế. Theo Y học cổ truyền (YHCT), ho không chỉ là triệu chứng mà là sự phản ánh mất điều hòa giữa Phế – Tỳ – Thận, kèm theo sự tồn đọng của phong, hàn, nhiệt hoặc đàm ẩm.
Dựa trên các tài liệu Đông y cổ điển và y liệu Nam dược như Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Thuốc Nam trị bệnh, Nam dược thần hiệu, bài viết dưới đây tổng hợp các bài thuốc Nam trị ho hiệu quả, được nhân dân và giới lương y sử dụng lâu đời. Nội dung hoàn toàn dựa trên các ghi chép chính thống, có chọn lọc và phân tích theo quan điểm YHCT.
⭐ 1. Quan niệm YHCT về chứng ho
Theo YHCT, ho do Phế khí nghịch, tân dịch ngăn trở, xâm phạm bởi phong – hàn – thử – thấp – táo – hỏa, hoặc do nội thương như tỳ hư, phế âm tổn, thận khí suy.
Nguyên nhân chủ yếu trong YHCT gồm:
Ngoại cảm phong hàn: Khi gặp phong hàn xâm nhập, phế khí bị bế tắc, khí không giáng được gây ho, đờm loãng.
Ngoại cảm phong nhiệt: Tà nhiệt làm tổn thương Phế, gây ho đờm vàng, họng đau, miệng khát.
Đàm thấp tích tụ: Do tỳ vận hóa kém, tạo đàm ẩm nghẽn phế dẫn đến ho kéo dài.
Âm hư – Phế táo: Khí âm hao tổn, gây ho khan, họng khô, ít đờm.
Dựa trên từng thể bệnh, bài thuốc Nam trị ho được lựa chọn đúng phép trị: sơ phong, tán hàn, thanh nhiệt, nhuận phế, hóa đàm hoặc giáng nghịch.
⭐ 2. Bài thuốc Nam trị ho do phong hàn
Trong Thuốc Nam trị bệnh có ghi rõ, thể phong hàn biểu hiện: ho có đờm loãng, tiếng nói nặng, ngạt mũi, nhức đầu, rêu lưỡi trắng.
Bài thuốc Nam trị ho – Sơ phong tán hàn
Thành phần:
Lá tía tô – 12g
Lá hẹ – 12g
Lá xương sông – 12g
Kinh giới – 8g
Gừng tươi – 8g
Cách sắc:
Sắc 400 ml nước còn 150 ml, chia 2 lần uống trong ngày.
Tác dụng theo YHCT:
Tía tô, kinh giới: phát tán phong hàn, giải biểu.
Gừng tươi: ôn trung, tán hàn, tiêu đờm.
Xương sông: hóa đờm, chỉ khái.
Lá hẹ: nhuận phế, giảm ho.
Đây là bài thuốc Nam trị ho phổ biến nhất, thích hợp trong những ngày thời tiết lạnh, cảm mạo, ho đờm loãng.
⭐ 3. Bài thuốc Nam trị ho do phong nhiệt
Theo Thuốc Nam trị bệnh, phong nhiệt gây ho đờm vàng, họng đau, miệng khô, mạch Sác.
Phương thuốc – Sơ phong thanh nhiệt
Thành phần:
Lá dâu – 12g
Rau má – 12g
Rễ chanh sao vàng – 8g
Bạc hà – 8g
Cúc hoa – 8g
Lá hẹ – 8g
Tác dụng theo YHCT:
Lá dâu: thanh phế, nhuận táo.
Rau má: thanh nhiệt, giải độc.
Bạc hà, cúc hoa: tán phong nhiệt.
Rễ chanh: hòa vị, chỉ khái.
Lá hẹ: nhuận phế, hóa đờm.
Đây là bài thuốc lý tưởng cho người ho kèm viêm họng, khản tiếng, sốt nhẹ.
⭐ 4. Các vị thuốc Nam trọng dụng trong điều trị ho
⭐ 4.1. Xương sông – vị thuốc chủ trị ho đờm
Theo Cây thuốc và vị thuốc VN, xương sông có tính mát, thanh nhiệt, hóa đờm, trị ho suyễn.
Cách dùng truyền thống:
Lá xương sông + lá hẹ + hoa hồng + hoa đu đủ đực: trị ho trẻ em và người lớn.
Liều: 8–16g/ngày.
Xương sông được dùng trong hầu hết bài thuốc Nam trị ho, nhờ tính thanh nhiệt và tiêu đờm mạnh.
⭐ 4.2. Khoản đông hoa – vị thuốc quan trọng trong ho lâu ngày
Trong tài liệu thuốc Nam, khoản đông hoa có tính giáng phế, tán đờm, trị:
Ho lâu ngày
Ho đờm đặc, tanh
Ho do phế hư
Liều dùng: 6–12g/ngày.
Ứng dụng: Có thể dùng riêng hoặc phối với bối mẫu, tỳ bà diệp, tang bạch bì để tăng hiệu lực.
⭐ 4.3. Bối mẫu – tiêu đờm, nhuận phổi
Theo mô tả của tài liệu dược liệu Việt Nam, bối mẫu tính hàn, nhuận phế, rất thích hợp cho:
Ho đờm nhiệt
Ho có đờm đặc
Rát họng
Cách dùng trong dân gian:
Bối mẫu tán nhỏ, luyện đường phèn thành viên ngậm – rất hiệu quả cho ho đờm đặc.
⭐ 4.4. Gừng tươi – tán hàn, chỉ khái
Tài liệu ghi rõ: gừng tươi vị cay, tính ấm, có tác dụng:
Tán hàn, phát tán biểu
Giảm ho, tiêu đờm
Chống nôn
Hóa thấp
Gừng thường phối hợp trong các bài thuốc Nam trị ho phong hàn.
⭐ 5. Bài thuốc Nam trị ho theo từng thể bệnh chuyên sâu
Dưới đây là tổng hợp theo đúng phép trị trong YHCT, dựa trên các tài liệu bác sĩ đã cung cấp.
⭐ 5.1. Bài thuốc trị ho do đờm thấp
Biểu hiện: Ho nhiều đờm trắng, nặng ngực, ăn kém.
Vị thuốc gợi ý:
Gừng tươi
Xương sông
Hẹ
Hương phụ (lý khí, hóa thấp)
Bán hạ (nếu có, theo Nam dược)
Tác dụng: hóa đàm, ôn trung, giáng khí.
⭐ 5.2. Bài thuốc trị ho do phế hư – âm hư
Biểu hiện: ho khan, họng khô, ít đờm, ho về đêm.
Vị thuốc trọng tâm:
Bối mẫu
Mạch môn
Trúc lịch (trúc nhự) – thanh nhiệt, nhuận phế
Hoa hồng, mật ong
Trúc lịch (nước tre non) là vị thuốc cổ truyền được dùng để thanh phế, chỉ đàm và giảm ho.
⭐ 5.3. Bài thuốc trị ho lâu ngày
Khi ho dài ngày, bài thuốc gồm:
Khoản đông hoa
Bối mẫu
Tang bạch bì
Tỳ bà diệp
Hạnh nhân
Đây là bài thuốc thường được nhắc đến trong các tài liệu cổ và sách dược Việt Nam.
⭐ 6. Bài thuốc Nam trị ho từ kinh nghiệm dân gian
Ngoài các phương thuốc cổ phương, nhiều bài thuốc dân gian cũng đi vào thực tiễn điều trị, được ghi lại trong các tài liệu Nam dược.
Một số bài thuốc phổ biến:
✔ Lá hẹ hấp đường phèn
Nhuận phế, giảm ho, đặc biệt hiệu quả cho trẻ nhỏ.
✔ Xương sông hấp mật ong
Tác dụng thanh nhiệt – hóa đờm – giảm ho mạnh.
✔ Chanh đào ngâm mật ong
Làm dịu họng, giảm ho khan.
✔ Lá tía tô – kinh giới nấu uống
Trị ho do cảm phong hàn, ngạt mũi.
Những bài thuốc này phù hợp người bệnh nhẹ hoặc dùng hỗ trợ bên cạnh thuốc sắc.
⭐ 7. Nguyên tắc sử dụng bài thuốc Nam trị ho theo YHCT
Dùng đúng thể bệnh: Phong hàn không dùng thuốc thanh nhiệt mạnh; phong nhiệt không dùng gừng quá nhiều.
Kiên trì: Thuốc Nam phát huy tác dụng từ từ, nên dùng liên tục 3–5 ngày để đánh giá hiệu quả.
Thận trọng với một số vị:
Anh túc xác: chỉ dùng liều thấp, không tự ý kéo dài.
Trẻ em, phụ nữ có thai: cần gia giảm vị thuốc phù hợp.
⭐ 8. Kết luận
Bài thuốc Nam trị ho là một phần quý giá của nền y học cổ truyền Việt Nam, được đúc kết từ kinh nghiệm dân gian và ghi chép rõ ràng trong nhiều tài liệu dược liệu cổ như Cây thuốc và vị thuốc Việt Nam, Thuốc Nam trị bệnh, Nam dược thần hiệu.
Các bài thuốc tuy giản dị, dễ tìm, nhưng hiệu quả vững chắc khi được sử dụng đúng nguyên nhân và thể bệnh.
Điều quan trọng nhất là nắm rõ ho thuộc phong hàn hay phong nhiệt, đờm nhiều hay ít, từ đó lựa chọn đúng bài thuốc để đạt hiệu quả tối ưu.
Bài thuốc Bài thuốc nam trị ho mang tính chất tham khảo độc giả không nên tự ý bốc thuốc uống khi cần phải gặp bác sĩ đông y để được thăm khám và kê toa. Quý khách có nhu cầu tư vấn miễn phí vui lòng liên hệ:
Thiện Minh Y Quán
ĐC: B14/12/9, Cây Cám, Tân Vĩnh Lộc, TPHCM
ĐT & Zalo: 0904 890 895 – Website: www.thienminhyquan.com