Đông y trị kinh nguyệt trước sau không định kỳ
Đông y trị kinh nguyệt trước sau không định kỳ
Kinh nguyệt trước sau không định kỳ tức là cso kinh trước hoặc sau so với chu kỳ kinh bình thường trên 7 ngày, trước và sau không cố định (còn gọi là loạn kinh), làm cho chu kỳ kinh nguyệt kéo dài hay rút ngắn lại.
Tuổi dậy thì mới có kinh mà thấy trong một giai đoạn ngắn kinh ra không có quy luật, hoặc tuổi chuẩn bị hết kinh thấy kinh ra không định kỳ thì cũng không nhất thiết phải điều trị.
Nguyên nhân:
Rối loạn điều tiết trục thần kinh nội tiết dưới đồi – tuyến yên – buồng trứng.
Kích noãn bào tố FSH (follicle stimulatinh hormone) là hormone của thùy trước tuyến yên, có tác dụng kích thích phát triển noãn bào đến dạng chín gọi là nang Degraf, kích thích bào noãn tiết estrogen. FSH chỉ làm trứng chín, không làm trứng rụng. muốn trứng chín và rụng thfi tỷ lệ LH/FSH = 3/1.
Kích hoàng thể tố LH (luteinsing hormone) là hormone của thùy trước tuyến yên, LH và FSH thúc đẩy noãn bào chín và tiết noãn tố. LH làm cho trứng chín mọng, tăng bài tiết dịch trong xoang bào noãn để đạt áp lực làm vỡ noãn bào, giải phóng trứng gọi là rụng trứng. LH biến bào noãn còn lại thành vết sẹo gọi là thể vàng, tiết progesterone (hoàng thể tố).
Khi rối loạn tỷ lệ LH/FSH hoặc ức chế hình thành và bài tiết hormone LH, rối loạn bài tiết estrogen gây nên rối loạn kinh nguyệt trước kỳ hoặc sau kỳ.
Nguyên nhân thực thể: viêm hoặc khối u bộ phận sinh dục, bệnh nội tiết (đái tháo đường, bệnh tuyế giáp, bệnh tuyến thượng thận, hội chứng Sheehan), bệnh về gan, bệnh về máu …
Tác dụng phụ: thuốc chống trầ cảm, thuốc tránh thai cấp tốc, corticosteroid, dụng cụ đặt vòng tánh thai …
Thay đổi điều kiện sống, thói quen sinh hoạt: chuyển vùng, thay đổi công việc; bị áp lực học tập, gia đình hoặc công việc; chế độ dinh dưỡng kém; vận động quá sức …
Chẩn đoán:
Lâm sàng: chủ yếu dựa vào xuất hiện kinh nguyệt trước hoặc sau chu kỳ kinh bình thường trên 7 ngày, làm cho chu kỳ kinh thay đổi không ổn định. Nói chung, sự thay đổi này phải xuất hiện trên ba chu kỳ kinh liên tục mới có ý nghĩa chẩn đoán.
Thăm khám phụ khoa: nói chung không thấy biểu hiện bất thường.
Kiểm tra thêm: xét nghiệm sinh hóa máu, kết quả siêu âm có thể hỗ trợ chẩn đoán.
Chẩn đoán phân biệt: cần chẩn đoán phân biệt với chứng băng lậu
Chứng băng lậu thì không có chu kỳ kinh, xuất hiện kinh và hết kinh không ổn định, số lượng nhiều hay ít không ổn định. Băng lậu gây rối loạn về chu kỳ kinh, số ngày hành kinh và số lượng kinh.
Còn đối với chứng kinh nguyệt trước sau không định kỳ thì tuy có rối loạn chu kỳ kinh, chu kỳ trước và chu kỳ sau thay đổi không ổn định nhưng thời gian hành kinh vẫn bình thường, tức là trong khoảng 3 – 7 ngày là sạch kinh.
Nguyên nhân bệnh sinh theo y học cổ truyền: nguyên nhân bệnh sinh của chứng kinh nguyệt trước sau không định kỳ là do rối loạn chức năng can thận, khí huyết ở hai mạch xung nhâm thất điều, tích tụ và tràn đầy của huyết hải không theo quy luật bình thường gây nên.
Can uất: can có chức năng tàng huyết, chủ quản huyết hải, chủ sơ tiết, thích điều đạt, dễ bị rối loạn tình chí gây tổn thương. Tình chí không được như ý muốn, trầm tư ức uất nên can khí không thư thái làm cho sơ tiết thất thường. Nếu sơ tiết thái quá thì kinh sẽ đến sớm, sơ tiết bất cập thì kinh đến muộn gây nên chứng kinh nguyệt trước sau không định kỳ.
Thận hư: khi sinh ra thận khí đã bất túc, hoặc thời niên thiếu không được nuôi dưỡng đầy đủ, hoặc sinh hoạt tình dục quá độ khi thai sản làm thường tinh hao huyết, thận không được trữ tàng làm rối loạn chức năng xung nhâm, rối loạn bất thường về tích tụ và tràn đầy của huyết hải nên hành kinh không đúng kỳ gây nên chứng hành kinh trước sau không định kỳ.
BIỆN CHỨNG LUẬN TRỊ
Căn cứ chủ yếu để biện chứng kinh nguyệt trước sau không định kỳ là dựa vào số lượng kinh, màu sắc kinh, chất kinh và kết hợp với phân tích các triệu chứng khác.
Can uất
Lâm sàng: thời gian có kinh trước sau không ổn định, hoặc ra trước sau không ổn định, hoặc ít ra trước kỳ hoặc ra sau kỳ, số lượng kinh có thể nhiều hoặc ít, màu sắc kinh hồng thẫm và có huyết cục, tình chí ức uất, đau tức hai bên mạng sườn và vú, bụng đầy khó chịu, thích thở dài, ăn kém, ợ hơi, đau âm ỉ bụng và lưng; rêu lưỡi trắng mỏng, mạch huyền.
Phân tích: tình chí ức uất làm tổn thương can, khí cơ nghịch loạn, rối loạn sơ tiết gây nên hành kinh hoặc trước hoặc sau kỳ, số lượng kinh nhiều hay ít không ổn định. Can khí uất trệ làm trở trệ huyết hành gây nên sắc kinh hồng thẫm và có huyết cục. Can uất nên kinh mạch không thông, khí cơ không lưu lợi làm tình chí ức uất, đau tức hai bên mạng sườn và vú, đau âm ỉ lưng và bụng, bụng đầy tức, thích thở dài, ợ hơi, ăn ít. Rêu lưỡi và mạch là biểu hiện của chứng can uất.
Pháp điều trị: sơ can giải uất, hòa huyết điều kinh.
Bài thuốc: Tiêu dao tán (Thái bình huệ dân hòa tễ cục phương)
Sài hồ 12g, Đương quy 12g, Bạch linh 12g, Bạch truật 12g, Bạch thược 12g, Ổi khương 06g, Bạc hà 12g, Cam thảo chích 10g.
Các vị thuốc trên sắc uống ngày 01 thang.
Trong bài thuốc trên thì sài hồ có tác dụng sơ can giải uất nên là quân dược. Đương quy, bạch thược có tác dụng dưỡng can huyết để điều kinh nên là thần dược. Bạch linh, bạch truật, cam thảo có tác dụng kiện tỳ ích khí nên là tá dược. Ổi khương có tác dụng hòa trung, giúp đương quy, bạch thược điều hòa khí huyết; bạc hà giúp sài hồ sơ can giải uất ức nên đều là sứ dược. Bài thuốc có tác dụng sơ can giải uất, kiện tỳ ích khí, hòa huyết điều kinh.
Nếu can uất huyết trệ, kinh nguyệt ra có huyết cục thì gia đan sâm, bồ hoàng, diên hồ sách, ích mẫu thảo để tăng cường hoạt huyết khứ ứ điều kinh.
Nếu can kinh uất nhiệt gây kinh ra số lượng nhiều, miệng khô và đắng thì bỏ ổi khương và gia đan bì, chi tử để tăng cường thanh nhiệt tả hỏa.
Nếu đầy tức ngực và bụng, không muốn ăn thì gia trần bì, hậu phác, thần khúc để tăng cường tiêu thực đạo trệ.
Nếu đầy tức bụng dưới thì gia hương phụ, ngải diệp, diên hồ sách để hoạt huyết điều kinh chỉ thống.
Nếu kèm theo chứng thận hư gây đau mỏi lưng thì gia thục địa, đỗ trọng, tang ký sinh để tăng cường bổ thận.
Thận hư
Lâm sàng: thời gian có kinh hoặc ra trước kỳ hoặc ra sau kỳ, số lượng kinh ít, màu sắc kinh nhợt, chất kinh loãng; sắc mặt ám tối, chóng mặt, ù tai, đau lưng, cảm giác bụng dưới tức nặng, đi tiểu nhiều lần; chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi mỏng, mạch trầm tế nhược.
Phân tích: thận khí hư nhược, xung nhâm bất điều, rối loạn chức năng tàng trữ, rối loạn tích tụ và tràn đầy của huyết hải gây hành kinh trước hoặc sau không định kỳ. Thận hư làm tinh khí, âm dương đều hư, âm tinh bất túc làm huyết thiếu, dương khí hư suy làm sắc kinh nhợt, chất kinh loãng. Thận hư nên sắc mặt ám tối. Thận hư không nuôi dưỡng được ngoại phủ gây nên đau lưng, cảm giác bụng dưới tức nặng; không chế ước được bàng quang gây nên đi tiểu số lần nhiều. Chất lưỡi và mạch là biểu hiện của chứng thận hư tinh khí hao.
Pháp điều trị: bổ thận ích khí, cố xung điều kinh.
Bài thuốc: Cố âm tiễn (Cảnh Nhạc toàn thư)
Nhân sâm 06g, Thục địa 12g, Hoài sơn 12g, Sơn thù 12g, Viễn chí 08g, Cam thảo chích 10g, Ngũ vị tử 08g, Thỏ ty tử 10g.
Các vị thuốc trên sắc uống ngày 01 thang.
Trong bài thuốc trên thì thục địa, thỏ ty tử, sơn thù có tác dụng bổ thận sinh tinh; nhân sâm, hoài sơn, cam thảo chích có tác dụng bổ thận ích khí, cố xung nhâm; ngũ vị tử, viễn chí có tác dụng giao thông tâm thận, thu liễm dương khí để tăng cường tác dụng thu liễm cố sáp của thận khí. BÀi thuốc có tác dụng bổ ích tinh khí của thận, cố xung nhâm để điều kinh.
Nếu thấy kinh ra số lượng nhiều thì gia hạn liên thảo, kim anh tử, ô mai.
Nếu thấy ra đới hạ nhiều gia lộc giác sương, kim anh tử, sa uyển tử.
Nếu đau lưng nhiều thì gia tục đoạn, tang ký sinh, đỗ trọng để tăng cường bổ thận dương.
Nếu thấy người lạnh và đau bụng dưới thì gia thêm nhục quế, đương quy.
Nếu người lạnh, chân tay lạnh thì gia phụ tử, quế chi.
Nếu thấy tiểu tiện nhiều lần thì gia ích trí nhân, tang phiêu tiêu.
Nếu đại tiện phân lỏng nát thì gia thêm bổ cốt chỉ, ngô thù du.
Nếu tâm hư gây mất ngủ thì gia toan táo nhân.
Nếu xuất hiện chứng can uất thận hư với biểu hiện rối loạn loạn kinh không định kỳ, số lượng kinh ra có thể nhiều hay ít, đau lưng, mỏi gối, đau nhức tuyến vú trước khi hành kinh, bứt rứt dễ cáu giận, chất lưỡi ám hồng, rêu lưỡi trắng, mạch huyền tế thì dùng pháp điều trị sơ can bổ thận, dưỡng huyết điều kinh. Bài thuốc thường dùng là Định kinh thang (Phó thang chủ nữ khoa):
Thỏ ty tử 10g, Bạch thược 12g, Đương quy 12g, Thục địa 12g, Hoài sơn 12g, Bạch linh 10g, Kinh giới tuệ 08g, Sài hồ 12g.
Các vị thuốc trên sắc uống ngày 01 thang.
Trong bài thuốc trên thì sài hồ, kinh giới tuệ sao có tác dụng sơ can khí giải uất kết; thục địa, thỏ ty tử có tác dụng bổ thận trấn tinh; đương quy, bạch thược có tác dụng dưỡng huyết điều kinh; bạch linh, hoài sơn có tác dụng thấm thấp, ích tỳ thận. Bài thuốc có tác dụng sơ can giải uất, bổ thận tinh làm cho can khí sơ đạt, thận tinh thịnh vượng, khí huyết được sơ tiết đúng thời nên điều hòa được kinh nguyệt về đúng kỳ.
KẾT LUẬN
Nguyên nhân bệnh sinh gây rối loạn kinh nguyệt trước sau không định lỳ thường do can uất nên khí cơ sơ tiết thất thường hoặc do thận hư làm rối loạn chức năng tàng tiết.
Trên lâm sàng, khi biện chứng luận trị nên chú ý đến tâm lý liệu pháp để tránh những kích thích tâm lý không có lợi.
Trong khi hành kinh nên giữ trạng thái tâm lý thư thái, tránh căng thẳng, lo sợ sẽ giúp cho sớm phục hồi chu kỳ kinh về bình thường.
Bài thuốc mang tính chất tham khảo độc giả không được tự ý bốc thuốc uống. Khi cần nên gặp bác sĩ đông y để được tư vấn và khám bệnh
Quý khách có nhu cầu khám và tư vấn miễn phí vui lòng liên hệ
THIỆN MINH Y QUÁN – Y Học Cổ Truyền
Địa chỉ: B14/12/9 Cây Cám, Ấp 1B, Vĩnh Lộc B, TPHCM
ĐT & Zalo: 0904 890 895
Email: thienminhyquan88@gmail.com
Webiste: www.thienminhyquan.com